قرآن برای انسان درحال پیشرفت نازل شده است! از این رو، لازم است که با ملاحظه سیر تکاملی بشر، از آیات متشابه و ناسخ استفاده شود. همان‌طور که نمی‌توان از ابتدا فرزندان را با کتب و علوم دانشگاهی آشنا کرد، قرآن نیز به تدریج و با توجه به ظرفیت مخاطبان خود، احکام و معارف را ارائه کرده است.
آری؛ وجود ناسخ و منسوخ به عنوان ایرادی بر قرآن مطرح شده، با این استدلال که اگر قرآن از جانب خدای کامل نازل شده بود، نیازی به نسخ آیات و تغییر احکام نبود.
توضیح علامه طباطبایی در تفسیر المیزان:
علامه سیدمحمدحسین طباطبایی، نویسنده تفسیر المیزان، در توضیح این موضوع معتقد است که نسخ آیات از جنس تناقض احکام نیست، بلکه نوعی تکمیل است. ایشان برای اثبات این مدعا، به آیات زیر اشاره می‌کند:
- آیه ۷ (سوره بقره، آیه 109): «فاعفوا و اصفحوا حتی یاتی اللّه بامره» (فعلاً عفو کنید و نادیده بگیرید تا خداوند امر خود را بفرستد). این آیه نشان می‌دهد که حکم عفو و گذشت دائمی نیست و به زودی حکم دیگری (جهاد) خواهد آمد.
- آیه ۸ (سوره نساء، آیه 15): «فامسکوهن فی البیوت، حتی یتوفیهن الموت او یجعل اللّه لهن سبیلا» (ایشان را در خانه‌ها حبس کنید تا مرگ‌شان برسد یا خدا راهی برای‌شان معین کند). این آیه مربوط به حکم زنان بدکاره است و نشان می‌دهد که حکم حبس موقتی است و با آیه تازیانه زدن به زناکاران نسخ شده است.
علامه طباطبایی معتقد است عبارات «حتی یاتی اللّه بامره» و «او یجعل اللّه لهن سبیلا» در این آیات، به موقتی بودن حکم و احتمال نسخ آن‌ها اشاره دارند.
تکامل تدریجی و تناسب با مخاطب:
درست است که خداوند کامل است ولی باید توجه داشت که قرآن برای انسان‌های ناقص نازل شده است! از این رو، لازم است که با ملاحظه سیر تکاملی بشر، از آیات “متشابه” و ناسخ استفاده شود. این موضوع مشابه ارائه راه کمال برای بشر است که در آن محتوا و سبک دعوت پیامبران پیشین با قرآن متفاوت است. (در همین سایت به فلسفۀ “محکم و متشابه” قرآن پرداخته ایم.
این مسئله را می‌توان با مراحل تحصیلی فرزندان مقایسه کرد. همان‌طور که نمی‌توان از ابتدا فرزندان را با کتب و علوم دانشگاهی آشنا کرد، قرآن نیز به تدریج و با توجه به ظرفیت مخاطبان خود، احکام و معارف را ارائه کرده است.
نظرات کاربران