علقه

وقتی به اعتراف دانشمندان هرگز نمیتوان بدون میکروسکوپ “علقه” را رویت کرد بایستی مسئلۀ علقه در قرآن را يكي از شگفتي هاي علمي قرآن ناميد كه بعد از 14 قرن كشف شده است.

ثُمَّ خَلَقْنَا النُّطْفَةَ عَلَقَةً …؛

سپس نطفه را بصورت علقه آفریدیم.

(14 مومنون)

علقه در معـانی متعـددی مثـل خـون بسـته، زالو و… اسـتعمال شـده است. ولی  در استعمالات عرب گفته میشود: وَ العَلَقُ دُودٌ یَتَعَلَّقُ بِالحَلقِ، یعنی “علق” کرمی اسـت که به حلـق میچسـبد (شبیه زالو).

دکتر رضایی اصفهانی در کتاب وزین و جامع “پژوهشی در قرآن” معنی و احتمالات مختلف دانشمندان راجع به لغت “علق” را بررسی و در نهایت “خون بسته آویزان به رحم” (شبیه زالو) را مطابق قواعد میبیند.

رضایی اصفهانی، پژوهشی در قرآن، صفحه 487

نکتۀ قابل توجه:

دومین مرحله ای که قرآن برای مراحل جنینی مطرح میکند، هنگامی است که مانند زالو به ارتزاق از خون مادر می پردازد یعنی مرحلۀ شکل گیری “علقه” . و این بهترین تعبیر برای این واقعیت است و جالب اینکه این وقایع جز با چشم مسلح قابل بررسی نیست.

همچنین در آیۀ دوم سورۀ مبارکۀ علق میفرماید:

خَلَقَ الْإِنسَانَ مِنْ عَلَقٍ؛

انسان را از خون بسته‏ى آويزان آفريد.

البته در زمان نزول قرآن، توقع دریافت مفاهیم امروزی نبوده ولی برداشت های اخلاقی و توجه به لطف بیکران الهی از بیان اینگونه آیات توقع میرفت. امروز علاوه بر برداشت اخلاقی، جهت رازگویی علمی قرآن نیز اشکار میشود.

• برداشت اخلاقی:

از آنجا كه نطفه (در نزد مردم زمان نزول) ظاهرا بسيار كم ارزش بوده است، قرآن مبدأ آفرينش انسان را همين موجود ناچيز مي‏شمرد تا قدرت‌نمایي عظيم پروردگار نیز روشن شود كه از موجودی (بظاهر) چنان پست و بي‌ارزش، مخلوقي چنين پر ارزش آفريده است.

• رازگویی علمی:

جنین شناسانی چون “میشل باری” و “رام شریما” وجه آویزان بودن یا معلق بودن مرحلۀ علق را تبیین می‌کنند. آنان جنین را به موجودی توصیف می‌کنند که با ساقۀ اتصال مزودرم خارج رویانی در ارتباط با سیتوپلاسم قرار می‌گیرد. در هفتۀ دوم جنین بخاطر رشد سریعش نیاز به راه‌هایی برای تبادل غذا و اکسیژن دارد لذا از طریق رگ های خونی از کوریون به رگ های خونی مادر از غشاء مخاطی می‌رسد.”ساقه”، نمونۀ اولیۀ بند ناف است.

زورتسز، جنین شناسی مدرن،1400ش، ص 26

در مرحلۀ “علق” فرآیند شکل گیری دستگاه عصبی و اولین مرحلۀ تا شدن ( پیچ خوردگی) جنین رخ میدهد، تا شدن جنین یعنی سر و دم جنین بهم نزدیک می‌شوند، درنتیجۀ ترکیب این دو تغییر فیزیولوژی جنین شبیه موجودی زالو شکل می‌شود. جنین شناسانی چون “کیت مور” و “پرساود” می‌گویند: «یک رویداد مهم در ایجاد فرم بدن چین خوردگی صفحۀ رویانی مسطح سه لایه در جنین استوانه‌ای شکل است. این تا شدن نتیجه‌ی رشد سریع جنین مخصوصا مغز و نخاع شوکی آن است».

 مور، پرساود، جنین شناسی، ص145

«چین خوردگی تا جایی ادامه پیدا می‌کند که سر و دم جنین نزدیک یکدیگر برسند و ساختار لوله‌ای شکلی را ایجاد کنند».

 همان، ص160

جنین از طریق ساقۀ اتصالی که به حالت آویزان یا معلق است به سیتوتروفوبلاست مرتبط می‌شود. سپس در نتیجۀ فرآیند شکل گیری مغز و نخاع شوکی تحت عنوان “نورولیشن” و در خلال مراحل اولیۀ چین خوردگی جنین، به صورت زالو در می‌آید و مواد مغذی خود را از طریق ارتباط با رگ های خونی مادر به دست می‌آورد. این موضوع عمل موجودی زالو مانند را در بدست آوردن مواد غذایی از طریق خون منعکس می‌کند.

زورتسز، جنین شناسی مدرن در قرآن، ترجمه عبدالطیف راشدی، ص32

میتوان گفت لانه گزینی و نفوذ به دیواره رحم به طور میانگین، 6 تا 10 روز پس از لقاح اتفاق می افتد چون زمان لانه گزینی متغیر است. سپس از طریق ارتباط با خون مادر به مواد غذایی دست می‌یابد. چنین توصیفی شباهت قابل توجهی با تصوری که از کلمۀ علق، مادۀ آویزان شده و معلق نشان می‌دهد.

  براساس وینگیت، دانش نامه پزشکی، ترجمه  معزی ، 1373ش.ص120

مرحله خلقت انسان از علقه بر اساس  قرآن کریم:

در قسمت “مراحل جنینی” همین کتاب گفتیم که یکی از مباحث مهم قرآن، مباحث مربوط به علم جنین شناسی است که دانشمندان زیادی در آشنایی با این مبحث به اسلام گرویده اند.

تکامل دوره جنینی انسان در قرآن را می توان به 5 مرحله 1. نطفه، 2. علقه، 3. مضغه، 4. پیدایش عظام و روییدن لحم (گوشت) و 5. تولد، تقسیم کرد. که این مراحل با دستاوردهای علم جنین شناسی قابل انطباق است.

گفتیم، مرحله دوم از آفرینش جنین که از روز هفتم تا هفته سوم به طول می انجامد، مرحله علقه است که قرآن کریم با ظرافت خاصی بدان اشاره نموده که هم عرب عصر نزول قرآن در حد خود بتواند آن را درک کند و هم دانشمندان و محققان عصر حاضر؛ چرا که قرآن کریم در همه دوره‌ها ساری و جاری است.

به فرموده امام صادق”علیه السلام” قرآن همیشه تازه است و اختصاص به زمان یا مردمان خاصی ندارد. «عن ابْرَاهِيمَ بْنَ الْعَبَّاسِ يُحَدِّثُ عَنِ الرِّضَا عَنْ أَبِيهِ مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ (علیهم السلام) إِنَّ رَجُلًا سَأَلَ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ “علیه السلام” مَا بَالُ الْقُرْآنِ لَا يَزْدَادُ عِنْدَ النَّشْرِ وَ الدِّرَاسَةِ إِلَّا غَضَاضَةً فَقَالَ لِأَنَّ اللَّهَ لَمْ يُنْزِلْهُ لِزَمَانٍ دُونَ زَمَانٍ وَ لَا لِنَاسٍ دُونَ نَاسٍ فَهُوَ فِي كُلِّ زَمَانٍ جَدِيدٌ وَ عِنْدَ كُلِّ قَوْمٍ غَضٌّ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ».

ابن بابویه قمی، عيون، 1404ق، ج‏2، ص87

ابراهيم بن عباس از حضرت رضا عليه السلام روايت كرده از پدرم شنيدم، مي فرمود: مردى از حضرت صادق عليه السلام پرسيد؛ چرا قرآن در هنگام درس دادن (تفسیر) و نشر دادن همواره تازه است و هر كس به اندازه خود در هر زمانى استفاده مي كند؟

حضرت فرمود: براى اين كه قرآن را خداوند براى زمان معين و مردمان خاصى فرود نياورده است، و از اين رو در هر زمانى و در نزد هر ملت و قومى تازه است و تا روز قيامت اين تازگى در او وجود دارد.

واژه “علق” شش بار در پنج آيه به صورت‌هاي مختلف به كار رفته است. همچنين سوره‌اي به نام “علق” نازل شده است.

«مي توان مسئلۀ “علق” را يكي از شگفتي هاي علمي قرآن ناميد كه بعد از 14 قرن كشف شده است».

رضايي اصفهاني، پژوهشي در اعجاز علمي قرآن، ‌ص481-487