هرگز از خدای متعال شر صادر نمیشود. منشاء شر درواقع سوء اختیار مخلوقات مختار! خداوند است هنگامیکه بعضی از این مخلوقات مختار خطا میکنند سرچشمه شرّ میشوند و این موجودات مختار بصورت کلی عبارتند از جن و انس!
دقت! درایه 78 سوره نساء میگوید:
أَيْنَمَا تَکُونُوا يُدْرِکْکُمُ الْمَوْتُ وَ لَوْ کُنْتُمْ فِي بُرُوجٍ مُشَيَّدَةٍ وَ إِنْ تُصِبْهُمْ حَسَنَةٌ يَقُولُوا هٰذِهِ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ وَ إِنْ تُصِبْهُمْ سَيِّئَةٌ يَقُولُوا هٰذِهِ مِنْ عِنْدِکَ قُلْ کُلٌّ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ فَمَا لِهٰؤُلاَءِ الْقَوْمِ لاَ يَکَادُونَ يَفْقَهُونَ حَدِيثاً
هر كجا باشيد ، شما را مرگ درمىيابد ; هر چند در بُرجهاى استوار باشيد . و اگر [ پيشامد ] خوبى به آنان برسد ، مىگويند : « اين از جانب خداست » ; و چون صدمهاى به ايشان برسد ، مىگويند : « اين از طرف توست . » بگو : « همه از جانب خداست . » [ آخر ] اين قوم را چه شده است كه نمىخواهند سخنى را [ درست ] دريابند ؟
﴿النساء، 78)
در آیه بعد میگوید تنها خیر از خدا ریشه میگیرد
مَا أَصَابَکَ مِنْ حَسَنَةٍ فَمِنَ اللَّهِ وَ مَا أَصَابَکَ مِنْ سَيِّئَةٍ فَمِنْ نَفْسِکَ وَ أَرْسَلْنَاکَ لِلنَّاسِ رَسُولاً وَ کَفَى بِاللَّهِ شَهِيداً
هر چه از خوبيها به تو مىرسد از جانب خداست ; و آنچه از بدى به تو مىرسد از خود توست ; و تو را به پيامبرى ، براى مردم فرستاديم ، و گواه بودن خدا بس است .
﴿النساء، 79﴾
نکات کلیدی:
- “سَيِّئَة” به معنای “شر” نیست، بلکه به معنای سختی و گرفتاری است که از نظر مردم ناخوشایند است.
- خداوند موجودات را مختار آفریده است، اما خطای برخی از آنها در اعمال اختیار، منشأ گرفتاری‌هاست.
- گرفتاری‌ها برای کافران، مؤمنان و اولیاء الهی پیش می‌آید و برای هر کدام حکمت متفاوتی دارد:
- برای کافران: عذاب
- برای مؤمنان: بیدارباش
- برای اولیاء الهی: ترفیع درجه و اجرای منویات الهی
- بنابراین، تفسیر گرفتاری‌ها بسته به این است که ما در کدام دسته قرار داریم.
- گرفتاری‌ها از جانب خداوند صادر می‌شود، اما منشأ گرفتاری‌های دسته اول و دوم (کافران و مؤمنان) نفسانی است (اعمال خودشان).
- گرفتاری‌های دسته سوم (اولیاء الهی) منشأ الهی دارد.
- “البلاء للولاء”: گرفتاری برای اولیاء (نزدیکان) خداست.
- مثال: واقعه کربلا برای عده‌ای محرومیت، برای عده‌ای روشنگری و برای عده‌ای دیگر جاودانگی به ارمغان آورد.
آیات مرتبط:
- الشوری، 30: “و هر [گونه] مصیبتی به شما برسد به سبب دستاورد خود شماست، و [خدا] از بسیاری درمی‌گذرد.”
- الحدید، 22: “هیچ مصیبتی نه در زمین و نه در نفس‌های شما [به شما] نرسد، مگر آنکه پیش از آنکه آن را پدید آوریم، در کتابی است. این [کار] بر خدا آسان است.”
- التغابن، 11: “هیچ مصیبتی جز به اذن خدا نرسد، و کسی که به خدا بگرود، دلش را به راه آورد، و خدا [ست که] به هر چیزی داناست.”
خلاصه:
گرفتاری‌ها (سَیِّئَة) از جانب خداوند صادر می‌شود، اما منشأ آن برای کافران و مؤمنان، اعمال خودشان و برای اولیاء الهی، اراده مستقیم الهی است. اگر کافران و مؤمنان اطاعت خدا را بر اطاعت نفس ترجیح می‌دادند، به این نوع گرفتاری‌ها دچار نمی‌شدند.
تشبیه:
مانند فرزندی که خطا میکند و پدر او را توبیخ میکند، میتوان گفت که منشأ توبیخ، خطای خود فرزند است، اما توبیخ از جانب پدر صورت میگیرد.
با این توضیحات، میتوان به درک دقیق‌تری از منشأ شر (گرفتاری‌ها) در چارچوب آیات قرآن رسید.
نظرات کاربران